استراتژی روسیه در چارچوب رقابت‌های ژئوپلیتیک قرن ۲۱ و تأثیر آن بر نظم بین‌المللی

استراتژی نظامی روسیه

استراتژی نظامی روسیه ترکیبی از میراث تاریخی امپراتوری روسیه، ایدئولوژی شوروی و رویکردهای مدرن در قرن ۲۱ است. این استراتژی بر پایه‌ی حفظ امنیت ملی، گسترش نفوذ منطقه‌ای و مقابله با تهدیدات غربی شکل گرفته است.

۱. تاریخچه استراتژی نظامی روسیه: از امپراتوری روسیه تا فروپاشی شوروی

- دوران امپراتوری روسیه (قرن ۱۶ تا ۱۹۱۷):

- تمرکز بر گسترش قلمرو و دسترسی به آب‌های گرم (مانند دریای بالتیک و دریای سیاه).

- استفاده از استراتژی «زمین سوخته» در جنگ با ناپلئون (۱۸۱۲) برای تضعیف دشمن.

- دوران شوروی (۱۹۱۷–۱۹۹۱):

- تأکید بر ایدئولوژی کمونیستی و رقابت با غرب در جنگ سرد.

- توسعه زرادخانه هسته‌ای و استراتژی بازدارندگی.

- دکترین «دفاع عمیق» برای مقابله با حمله ناتو.

- فروپاشی شوروی (۱۹۹۱):

- ضعف نظامی و اقتصادی در دهه ۱۹۹۰.

- بازسازی قدرت نظامی تحت حکومت پوتین از سال ۲۰۰۰.

---

۲. دکترین‌های کلیدی

- دفاع عمیق (Deep Defense):

- یک استراتژی دفاعی چندلایه که در دوران شوروی برای مقابله با حمله احتمالی ناتو طراحی شد.

- شامل خطوط دفاعی متعدد، نیروهای ذخیره و استفاده از جغرافیای وسیع روسیه برای تحلیل بردن دشمن.

- مثال: استفاده از این استراتژی در جنگ جهانی دوم علیه آلمان نازی.

- جنگ ترکیبی (Hybrid Warfare):

- ترکیبی از ابزارهای نظامی، غیرنظامی، اطلاعاتی و اقتصادی برای دستیابی به اهداف بدون درگیری مستقیم.

- مؤلفه‌ها:

- استفاده از نیروهای نامنظم (مانند شبه‌نظامیان در اوکراین).

- جنگ اطلاعاتی و تبلیغاتی (مانند مداخله در انتخابات کشورها).

- تحریم‌های اقتصادی و انرژی.

- مثال: الحاق کریمه در ۲۰۱۴ با استفاده از نیروهای بدون نشان («سربازان سبز»).

---

۳. نقش انرژی و قدرت هسته‌ای در استراتژی روسیه

- انرژی به عنوان سلاح:

- روسیه بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی به اروپاست و از این ابزار برای اعمال نفوذ سیاسی استفاده می‌کند.

- مثال: قطع گاز به اوکراین در ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ برای فشار سیاسی.

- قدرت هسته‌ای:

- روسیه دارای بزرگترین زرادخانه هسته‌ای جهان (حدود ۶,۰۰۰ کلاهک) است.

- استراتژی هسته‌ای:

- «تنزل برای خاتمه» (Escalate to De-escalate): استفاده محدود از سلاح هسته‌ای برای وادار کردن دشمن به عقب‌نشینی.

- بازدارندگی از طریق تهدید به پاسخ گسترده.

- مثال: اعلام اخیر روسیه درباره آمادگی برای استفاده از سلاح هسته‌ای در صورت تهدید وجودی.

---

۴. استراتژی روسیه در قرن ۲۱: مداخله در اوکراین و سوریه

- مداخله در اوکراین (۲۰۱۴–اکنون):

- اهداف:

- جلوگیری از پیوستن اوکراین به ناتو.

- حفظ نفوذ در منطقه «خارج نزدیک» (Near Abroad).

- ابزارها:

- حمایت از شبه‌نظامیان جدایی‌طلب در دونباس.

- استفاده از جنگ اطلاعاتی برای تضعیف حکومت کییف.

- نتایج:

- الحاق کریمه و تشدید تنش با غرب.

- مداخله در سوریه (۲۰۱۵–اکنون):

- اهداف:

- حفظ حکومت بشار اسد به عنوان متحد استراتژیک در خاورمیانه.

- نمایش قدرت نظامی و تکنولوژی پیشرفته (مانند سیستم‌های S-400).

- ابزارها:

- حملات هوایی علیه مخالفان اسد.

- همکاری با ایران و حزب الله.

- نتایج:

- تثبیت موقعیت روسیه به عنوان بازیگر کلیدی در خاورمیانه.

---

جمع‌بندی و تحلیل انتقادی

- ویژگی‌های کلیدی استراتژی روسیه:

۱. ترکیب قدرت سخت (نظامی) و نرم (انرژی و اطلاعات).

۲. تمرکز بر منطقه «خارج نزدیک» به عنوان حوزه نفوذ انحصاری.

۳. استفاده از ابزارهای غیرمتعارف برای اجتناب از درگیری مستقیم با ناتو.

- چالش‌های پیش‌رو:

- تحریم‌های غرب و کاهش درآمدهای انرژی.

- رقابت با چین در آسیای مرکزی.

- افزایش هزینه‌های مداخله در اوکراین و سوریه.

- منابع برای مطالعه بیشتر:

- Galeotti, M. *Russian Political War: Moving Beyond the Hybrid*.

- Trenin, D. *What Is Russia Up To in the Middle East?*.

- گزارش‌های مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل (CSIS).